Lof van flink wat bezoekers was er tijdens het afgelopen Slikwerk-kunstweekend voor ‘Pandora’. Kunstenaars Fred Thoolen (Nieuwebildtdijk) en Astrid Salman (Oudebildtdijk) besloten ‘buiten de box’ te gaan werken en in elkaars werk te gaan “knoeien”. Alles was geoorloofd, hadden ze van tevoren gezegd, al liep de weg naar verwondering en euforie via flink wat frustratie. Niet verwonderlijk, als je project ‘Pandora’ heet, naar de doos waar van alles uit kan komen. Maar toen de doos helemaal leeg was, bleef er hoop over. Een gesprek met twee autonome kunstenaars die leerden samen te werken.
Zesendertig werken zijn het geworden. Ze waren tijdens een zonovergoten Slikwerk-weekend te zien op panelen in de tuin van Fred Thoolen, aan de Nieuwebildtdijk. Schrijver, dichter en kunstenaar Astrid Salman en kunstenaar Fred Thoolen presenteerden de vruchten van twee jaar samenwerken, aan een project waarvan ze vooraf geen flauw idee wat het zou worden.
Fred: ,,We hadden voor Slikwerk al eens samen wat gedaan. Astrid heeft model gestaan voor een vazenproject waar ik aan heb gewerkt, tien jaar terug.”
Astrid: ,,We zijn beide Haarlemmers, al hebben we er nooit tegelijkertijd gewoond. Drie jaar geleden bestond de stad Haarlem 700 jaar; toen hebben we samen een boekje gemaakt dat onderdeel was van de viering.”
Fred: ,,We wilden iets samen gaan doen, met gelijkwaardige rollen. Ik ben zelf hoog autonoom en werk vrijwel altijd alleen. Ik weet ook niet waarom ik toegestemd heb!’’
De twee besloten via envelop werk uit te wisselen. Dat was in het begin van de coronacrisis, al was het werken op die manier – beide in eigen huis zonder elkaar te ontmoeten – niet ingegeven door het virus. Fred begon, Astrid vond het resultaat in haar brievenbus en ging daar vervolgens op door – of maakte er iets heel anders van.
Astrid: ,,Het formaat was maximaal A4, zodat het door de brievenbus paste. Het was alsof je flessenpost kreeg. Het eerste werk was een tekening in acryl, aquarel, een geïmproviseerde compositie. Ik ben daar vervolgens mee aan de haal gegaan en heb dingen toegevoegd die Fred nooit had verwacht. Schilderen, maar ook knippen en plakken, collages maken, alles was geoorloofd.”
Fred: ,,We zijn blanco begonnen, zonder een thema of concept in ons hoofd. Op een gegeven moment merkten we wel dat er veel mythologische beelden en personages naar voren kwamen. We hebben daar beide ook wat mee, dus dat is niet zo gek.”
In het persbericht bij de tentoonstelling die tijdens de laatste Slikwerk was te zien, reppen beide van momenten van “frustratie, euforie en impasse”. Gevoelens die elke kunstenaar zal herkennen, en misschien al te snel opschrijft, maar in het geval van Astrid en Fred was er geen woord van gelogen.
Astrid: ,,Dan vloekte je: ‘Waarom schilder jij nou weer in de scheuren die ik gemaakt had?”
Fred: ,,Nee hoor.”
Astrid: ,,Jawel, dat is wel degelijk gebeurd!”
Fred: ,,In alle ernst, ik heb moeten leren omgaan met dit project, met het samen werken aan iets. Op een gegeven moment maakten we zelfs ruzie over een bepaald penseeltje, haha.”
Astrid: ,,Ja, de impasse kwam er ook. We hebben het op een gegeven moment maar even laten liggen. Pas dit jaar hebben we het weer opgepakt.”
Astrid: ,,Dit keer gingen we wel bij elkaar zitten. Fred zat aan tafel, ik zat op de grond, met materialen om me heen, te knippen en te plakken. We hebben allebei een totaal andere werkwijze.”
Fred: ,,Ik werk heel erg vanuit een vooraf uitgedacht concept, een omkaderd idee. Astrid is juist heel intuïtief, die begint gewoon en kijkt wat er uit komt.”
Astrid: ,,We hebben beide een stuk van onze autonomie moeten leren inleveren. En ik had het gevoel dat ik béter werk moest maken, want Fred is toch de grote kunstenaar (“schei toch uit,” zegt Fred, red.). Maar daardoor ben ik vrijer geworden, ik voel me zekerder nu.”
Fred: ,,En ik heb ook geleerd om vrijer te worden, om niet altijd door het concept gestuurd te werk te gaan. Ruzie zal niet snel meer voorkomen, maar de frictie die er was, was wellicht nodig om dit te kunnen maken.
Fred: ,,Toen we aan het inlijsten waren, had ik net gelezen over de kunst die te zien was op Dokumenta in Kassel en de Biënnale van Venetië. Het blijkt dat de autonome kunstenaar heel erg naar de achtergrond gedrukt wordt, momenteel. Veel kunst die daar te zien was kwam voort uit samenwerking, van kunstenaars onderling of van kunstcollectieven. Om samen commentaar op de wereld te geven, over actuele zaken bijvoorbeeld. Zo sluiten we aan bij de tijdgeest, realiseerde ik me.”
In de ogenschijnlijk mythologische werken is genoeg commentaar op de maatschappij of het leven van nu te vinden, zoals op een werk van een monster dat uit de Odyssee lijkt weggelopen, maar een camera als hoofd heeft. Fred: ,,We staan altijd aan en nemen alles op, fotograferen alles.”
Inmiddels zijn ze begonnen aan ‘fase 2’ van het project. Op een groter formaat dit keer; niet meer via de brievenbus maar ook fysiek samenwerkend in dezelfde ruimte.
Fred: ,,In het begin kwam het wel voor dat ik Astrid iets stuurde en dat dat volledig door de mangel gehaald werd, en aangetast weer terugkwam! Dat is nu wel veranderd: we werken nu ook echt meer samen. We hebben afgesproken er eerst tien te maken, en dan kijken we wel,” zegt Fred, terwijl Astrid instemmend knikt. ,,Stiekem is het mijn droom om heel Museum Belvédère te vullen, dus dan moeten we er daarna nog even 190 bijmaken!”
Astrid: ,,We kijken wel wat eruit komt. In ieder geval voelen we ons beide vrijer in ons werk nu, hebben we onszelf en elkaar als kunstenaar en als mens leren kennen. Dat is me heel wat waard.”
Werk van ‘Pandora’ is te zien op de website van Fred Thoolen: www.artenon.frl
