‘En ander diversche naciën’ – Vijf eeuwen nieuwe Bilkerts (11)
‘Everyone is an immigrant from somewhere’ – met dit Amerikaanse gezegde begon ‘En ander diversche naciën’ bijna een jaar geleden. Het is ’t Bildt op het lijf geschreven, want vanaf de bedijking in 1505 is de stroom nieuwe Bilkerts nooit meer opgehouden. Tot in de vorige eeuw werd nog vaak gedacht dat ’t Bildt in 1505 in één klap is bevolkt doordat bijna alle ruim 1500 ‘polderjonges’ die de Ouwe-Dyk hadden aangelegd, hier zijn blijven wonen. Voor zo’n ‘invasie’ is nooit bewijs gevonden. Integendeel: uit nieuw onderzoek bleek in 2013 dat de kolonisatie van ’t Bildt in de zestiende eeuw geleidelijk is gegaan, en wel via zogeheten kettingmigratie (‘zwaan-kleef-aan’). Zo kwam uit de buurt van Leiden het ene na het andere boerengezin over, en ook de ene na de andere ‘importbruid’. En de polderjongens uit 1505 dan? De meesten zijn na de bedijking elders aan het werk gezet, want zo ging dat.
Met de kettingmigratie kwamen allerlei Hollandse doopnamen en andere uitdrukkingen mee. Ik schreef al dat de Bildtse naam ‘Amarens’ in de zestiende eeuw door een importbruid uit Koudekerk bij Leiden is geïmporteerd. Ook het bijzonder Bildtse woord ‘baidegaar’ komt uit Koudekerk. Ik vond het in een vijftiende-eeuws handschrift (een zogeheten ‘memorieboek’) uit dat dorp. De voornaam ‘Waling’ kwam vóór 1505 bijna niet in Friesland voor – wel in 1479 in Sneek, maar de Jan Walichszoon die daar toen bier brouwde was een immigrant uit Holland. De naam Walich of Waling verscheen kort na de bedijking op ’t Bildt met een boerenfamilie uit Winkel bij Schagen en is vervolgens nooit meer verdwenen – denk maar aan de bekende Waling Dykstra (1821-1914) uit Froubuurt.
Bij de naam ‘Amarens’ moet ik direct denken aan Amarens Hibma uit Minnertsga, die in 1985 afstudeerde op de ‘Bildtse beweging’ voor de emancipatie en het behoud van wat tegenwoordig het ‘Bildts Aigene’ heet. Een groepje liefhebbers rondom de Bildtse Post had daarvoor in 1980 de ‘Stichting Ons Bildt’ opgericht met het oog op een gemeentefusie die in de lucht hing. Het hele Bildt zou opgaan in een nieuwe ‘Noordwesthoekgemeente’, maar dat werd toen afgeblazen. Integendeel: in 1984 werd het dorp van Amarens ingelijfd bij de gemeente ’t Bildt. Die kreeg er toen bijna 1800 (overwegend Friessprekende) inwoners bij: genoeg om boven de magische grens van 10.000 te komen, en dus genoeg om voorlopig zelfstandig te blijven – tot er weer een nieuwe fusieronde kwam.
Dat de ‘Noordwesthoekgemeente’ in 1984 niet doorging, gaf het Bildtse gemeentebestuur nieuwe moed. De trek van het ‘buitengebied’ (de Bildtdijken, St.-Jacob en Froubuurt) naar St.-Anna was reden om een extern bureau een ‘structuurvisie’ voor de hoofdplaats te laten opstellen. In 2011 werd die in de gemeenteraad besproken. Door een mal misverstand leek het toen even alsof er toch een invasie van nieuwe Bilkerts was geweest: niet in 1505 maar in 1984. Raadslid Leendert Ferwerda – die als ‘Leendert de Bútsoeker’ al vele jaren meewerkt aan de Bildtse Post – gooide de knuppel in het hoenderhok. De verantwoordelijke wethouder Nel Haarsma was ‘not amused’.
Van Ferwerda’s humor moet je houden, maar in 2011 was hij wel bijzonder goed op dreef. De auteurs van de structuurvisie vroegen zich af hoe de gemeente in 1984 een geheel onverwachte bevolkingsexplosie kon hebben meegemaakt. Ferwerda vroeg de wethouder met gevoel voor ironie of er in 1983 misschien een stroomstoring was geweest die negen maanden later tot een geboortegolf had geleid. Of kwam de ‘invasie’ van nieuwe Bilkerts gewoon door de toevoeging van Minnertsga aan de gemeente? Haarsma, die zelf in Minnertsga woonde, bloosde maar kon niet voorkomen dat de raad het gewraakte stuk van het rapport in een breed gedragen motie afkeurde.
De ‘invasie’ van 1984 was dus net zoals de ‘invasie’ van 1505 achteraf bezien een sprookje, maar het was geen sprookje dat in de tweede helft van de twintigste eeuw binnen de gemeente overloopmigratie was ontstaan. De leegloop en de ‘ontwinkeling’ van het buitengebied ging gepaard met snelle groei in St.-Anna. Dat in dat dorp vanaf 1999 ook een paar honderd asielzoekers uit – meestal – verre landen werden gehuisvest, maakte voor het totale bevolkingsaantal weinig uit. Het betekende wel dat ’t Bildt in de nieuwe eeuw nog veel meertaliger werd. Er werd eerst over gesputterd, en aan de viskraam voor het gemeentehuis hoorde je toen soms racistische moppen, maar ook deze nieuwe Bilkerts horen er inmiddels bij. Misschien is dat wel logisch, want waar vind je meer ervaring met het ‘poldermodel’ dan in een polder die al vanaf 1505 is bevolkt door een veelvoud van ‘diversche naciën’?
Volgende maand: ‘Aangespoelde types’ en het Bildtgevoel.
Gezicht vanuit St.-Jacob in 2011 op Minnertsga, dat vanaf 1984 een Bildts dorp was (WikiMedia).
