Gerard de Jong schrijft eerste Bildtse roman ooit
De dubbele, wat mysterieuze lading van het Bildtse sechy ‘De lucht is blau fan dagen en griis fan ônrust’ intrigeerde Gerard de Jong als kind al. Aan de spreuk, die op een tegeltje bij zijn grootouders in St.-Anne stond, ontleende hij de titel van zijn eerste roman. Die gaat over de wens één te zijn met je geboortegrond en tegelijk het verlangen je daarvan los te maken. Het is De Jongs romandebuut en de eerste Bildtse roman ooit. ,,De taal ferdient ‘t.”
Net hersteld van corona en verkouden, maar blij en opgetogen is Gerard de Jong een paar weken voor verschijning van zijn roman ‘Blau fan dagen, griis fan ônrust’. Een spannende tijd breekt aan, ietwat onwennig ook, want nu het boek er bijna is, staat elke letter definitief zwart op wit en gaat het de wereld in. Ben je 100% tevreden, vroeg uitgever Eddy van der Noord vlak voordat het manuscript naar de drukker ging. Een moeilijke vraag, blikt de schrijver, journalist (o.a. Nije Bildtse Post) en meertaligheidscoördinator bij de gemeente Waadhoeke terug. Er zijn immers altijd nieuwe aanknopingspunten en gedachtenspinsels. ,,Hondert prosint binne je dat dink ik nooit, ik bin kritys op mijsels, maar ik bin tefreden met wat d’r nou lait.”
De laatste drie maanden werkte hij er keihard aan, met een deadline die hij naar eigen zeggen nodig heeft, en drie keer overschreed. Een keer of vier, vijf zonderde hij zich hij de afgelopen jaren af in een huisje elders in het land, om zonder afleiding te kunnen schrijven. ,,Dat holp wel, maar ik bin d’r ok wel achter kommen dat je inspirasy hewwe motte. Je kinne ‘t niet ôfdwinge, de lêste maanden gong ‘t inenen hard.” Al die tijd vertrouwde uitgever Van der Noord erop dat de roman er heus zou komen. Gerard: ,,Ik docht wel ‘s: ik kap d’r met, dut wort niks, maar hij wist dat ‘t d’r in sat.”
De roman draait om Sierd Lautenbag, een kunstschilder die de landelijke top heeft bereikt met zijn unieke Bildtse landschappen. Toch komt hij op een dood spoor, onder andere doordat hij de dood van zijn vader niet heeft verwerkt. Als hij de kans krijgt om drie maanden naar de autonome regio Baskenland in Spanje te gaan, grijpt hij die met beide handen aan. De relatie met zijn vriendin en zijn zelfbeeld komen vervolgens onder grote druk te staan.
Het verhaal is niet autobiografisch, beantwoordt Gerard de meest gestelde vraag aan fictie-auteurs. Maar natuurlijk put een schrijver altijd uit zijn eigen leven en ervaringen. Voor Bilkerts (wie zich een Bilkert voelt, is overigens volgens De Jong een Bilkert) zijn de rake observaties en rauwe hoekige taal die het Bildts is een feest van herkenning. In de eerste twee hoofdstukken roept Sierd bijvoorbeeld ‘Folk!’ door de achterdeur bij een vriend aan de Nieuwebildtdijk. Vanuit dat dijkhuisje lijken de wandelaar en fietser die langskomen geen hoofd te hebben. Het draagt allemaal bij aan een verhaal met typische Bildtse sfeer, in een roman die ook over taal en identiteit gaat.
Gerard herkent het dubbele gevoel van het door hem gecreëerde hoofdpersonage over zijn geboortestreek. ,,De passy foor Bildts sit in myn dna, ik foel mij sterk ferbonnen met ‘t Bildt en ik set mij elke dâg foor de taal in. Maar de klisjees over de taal, ‘t landskap en de Bildtse ‘aard’ kinne soms ok as ‘n soort kesjet foele, d’r bestaat ‘t gefaar dat ‘t wat eendimînsjonaal wort. Dat je der ‘s an ontsnappe wille, dat begryp ik wel. Niet elkeneen het dat, sien ik om mij hine. Meskien waar dat foor mij ok wel âns weest at ik niet gelyk fan de skoal foor sjoernalistyk bij de Bildtse Post kommen waar om myn pake op te folgen, die’t in 2000 sturf. In elk gefal is wat ôfstand nimme soms befrijend, dan krije je ‘n ânder perspektyf.”
Dat andere perspectief kreeg Gerard zelf in 2017, toen hij voor het Europese uitwisselingsproject voor auteurs in kleine talen Oare Wurden/Other Words twee maanden naar Baskenland mocht. ,,Ik waar even út de sleur fan elke week ‘n krant make. En ik worde ferliefd op Baskenland, heel inspirerend fon ik ok hoe‘t se dêr met hur taal omgaan. De passy foor ôns aigen klaine taal leefde ok in mij, maar waar wat met mos overwoekerd. Die perioade is aigenlik ‘n keerpunt weest.” Het zaadje om ooit een Bildtse roman te schrijven ging nu echt de grond in, met een concreet idee, en hij vond eenmaal terug op het Bildt alvast een uitgever.
Dat de roman in het Bildts geschreven zou worden, lag al meteen vast. ,,Dat most gewoan. ‘t Ferhaal is der’t ‘t om gaat, de taal is ‘n middel, maar ik dink en droom in ‘t Bildts, soa simpel is ‘t. De taal ferdient ‘t ok, en ik hew ‘t ok skreven as eerbetoan an myn foorfaren.” Gaandeweg het schrijfproces kostte het correct schrijven van de Bildtse taal hem tot zijn eigen verrassing nog best wat moeite, vooral als hij in de ‘flow’ van het verhaal zat. ,,’t Maakt nederig. Ik kin goed Bildts skrive, maar maakte ’n prot fouten, die’t ik fansels later wel korrizjere kon. Leendert Ferwerda het de tekst nakeken en dan sâgen wij befoorbeeld ‘n útdrukking die’t nag beter paste.”
Over Bildtse uitdrukkingen gesproken. Eentje die Gerard al van jongs af aan kende, leidde tot de titel van het boek: Blau fan dagen, griis fan ônrust. De spreuk hing bij zijn pake, krantenman en strijder voor de Bildtse zaak Gerryt Dirks en zijn vrouw Wieke aan de muur: ,,Ik wist doe niet echt wat ‘t betekende, maar dagen slaat op dageraad. ‘t Kin op ‘t Bildt mooi weer weze, maar d’r kinne ok soamaar grize luchten ankomme, die’t alles ferândere. Alles kin soamaar âns weze, ‘pluk de dag’. Dut past presys bij ‘t thema fan ‘t boek.’
Baskenland komt naast het Bildt ook veelvuldig voor in de roman, want Sierd gaat er naartoe als ‘artist in residence.’ Parallellen tussen de twee kleine talen-gebieden zijn er genoeg te trekken, maar er zijn ook grote verschillen, vertelt De Jong. Zo is het Baskisch lang verboden geweest onder de dictatuur van Franco en spreken anderhalf miljoen mensen die taal. De landschappen van Baskenland en het Bildt zijn heel verschillend, op de cover van de roman vloeien ze in elkaar over. Het dorpje op de foto is Pasaia, het dorp waar de fictieve Sierd naartoe gaat, maar ook de echte locatie waar Gerard in 2017 verbleef, in een huisje met uitzicht op de Atlantische Oceaan. In het dorp hoopt Gerard zijn roman later nog aan te bieden. ,,Sij kinne ‘t niet lêze, maar snappe ‘t feerder as gyn ânder. ’t Is ’n gebaar an ’t dorp, an de inweuners die’t feul foor mij betekend hewwe.”
Mensen die Gerard eerder liet weten dat hij aan een roman in het Bildts werkte, vroegen hem regelmatig: wordt het ook in het Nederlands vertaald? ,,Dat komt op mij over dat ‘t Bildts gyn taal is en je ‘t niet serieus hoeve te nimmen. Ik hew nag niet de ambisy om ‘t in ‘t Nederlâns te fertalen.” De roman is bovendien ook heel goed te volgen voor Nederlandstaligen en Friestaligen. ,,At je wille en je bêst doen is ‘t echt goed te lezen. Soa’n 6000 mînsen prate Bildts, dus wat dat angaat is de met klain. Wij sêge út de gek wel ‘s: dut wort Eddy’s groate klapper!”
‘Blau fan dagen, griis fan ônrust’, hardcover, gebonden, 204 pagina’s, € 19,50. Meer informatie:
uitgeverijlouise.nl en
linktr.ee/gerardmarceldejong
