Podcast ‘Traanjagers’ vertelt het verhaal van de naoorlogse walvisvaart
Helden waren ze, de veelal Friese jongemannen die na de Tweede Wereldoorlog op de Willem Barendsz de wereldzeeën overvoeren om op walvissen te jagen. De walvisvaart had een aanzienlijk aandeel in de wederopbouw van Nederland na de oorlog. Levertraan voor margarine daar ging het om. Stuk voor stuk vertellen de mannen heroïsche verhalen over die tijd, in de nieuwe podcast ‘Traanjagers’ van Anne-Goaitske Breteler en Anna Drijver. Die gaat ook in op ons veranderend perspectief: er werden toen zoveel walvissen geslacht dat de soort op uitsterven stond, en weinigen zullen het werk van de jongemannen van toen nog als ‘heldendaad’ beschouwen. Sommige walvisvaarders zelf evenmin. Meer dan genoeg ingrediënten voor een spannende serie met prachtige verhalen van de nog laatste levende getuigen van de walvisvaart.
Op de radio bij Spijkers met Koppen, op televisie bij Op1, in talloze Nederlandse en Belgische publicaties en natuurlijk bij lokale en regionale omroepen en kranten: sinds de podcast ‘Traanjagers’ verscheen in maart zijn schrijver Anne-Goaitske Breteler en actrice Anna Drijver zowat continu op pad. ,,It is in hiele ‘promo-tour’, ja, mar echt superleuk om te dwaan,’’ vertelt Breteler thuis in Moddergat. ,,It wurdt ek hiel profesjoneel opset. De podcast is makke ûnder de flagge fan Dag en Nacht Media, dat koartlyn oernaam is troch podcastbedriuw Podimo. It sjenre is yn in pear jier tiid sa bot groeid.’’
Anne-Goaitske Breteler (1996) kan zichzelf gerust walvisvaartexpert noemen. In haar in 2018 verschenen boek ‘De traanjagers – Herinneringen van naoorlogse walvisvaarders’ tekent ze de verhalen en herinneringen op van een handjevol mannen die meegingen op jacht. Daarin ook uitgebreid het verhaal van Hillebrand Feenstra uit St.-Annaparochie. Brand, zoals hij werd genoemd, doet daarin verslag van zijn belevenissen op Curacao, in Zuid-Afrika en natuurlijk tijdens de reis op walvisvaartschip de Willem Barendsz. Een openhartig verhaal: Brand vertelt kleurrijk over het keiharde werk aan boord, de uitspattingen als men even vrij had (lees: drank, vrouwen, kattekwaad en andere strapatsen), en de rauwe werkelijkheid van apartheid in Zuid-Afrika.
De podcast bestaat uit al die verhalen van de hoofdrolspelers in een stuk naoorlogse geschiedenis van Nederland. Breteler realiseerde zich na het boek dat ze nog niet klaar was met het onderwerp. ,,It ûnderwerp hat my nea loslitten. En it is ek sa dat ik de manlju geregeld wer tsjinkom. ‘Durk Wytfisk’ bygelyks, ien fan de âld-walfiskfarders, is no sawat myn buorman hjir yn Moddergat! Dan heare je dochs wer nije ferhalen, en troch it boek sels kaam der wer mear boppe wetter… It wie noch net klear. Aktrise Anna Drijver hearde op in ‘pitch’-dei myn idee foar in podcast en dat spruts har bot oan. Se hat gelyk myn boek kocht en in wike letter naam se kontakt op. Sa is it baltsje begûn te rôljen.’’
Bij het maken van een verhalende podcast komt tegenwoordig heel veel kijken. Breteler: ,,Yn it ferline haw ik wolris in podcast makke mei in freon. Dat wie de opnameknop yndrukke, letter noch wat knippe en plakke en klear. Dat is no wol oars, hear! Wy wurken mei in skript, in draaiboek. Letterlik elk sintsje wie útskreaun. Eins skriuwst in hiel nij boek, allinnich wurdt it dan ynsprutsen en ferteld. De ferheljende podcast hat echt in flecht naam.’’
Wie de podcast beluistert verbaast zich erover dat Anne-Goaitske en Anna elkaar nog maar een jaar kennen, zo goed zijn ze op elkaar ingespeeld en vullen ze elkaar aan. Al staat de schijnwerper uiteraard het meest op de walvisvaarders van toen. ,,Der binne nei it boek út 2018 in protte nije ferhalen en saken boppe wetter kaam, dy’t wy hjirmei fertelle kinne. En wy hawwe gebrûk makke fan oare media. Sa hawwe wy fia facebook noch âlde walfiskfarders út Súd-Afrika fûn, dy’t ús prachtige brieven skreaun hawwe mei herinnerings en ferhalen.’’
Waarom deden er eigenlijk zoveel Friezen mee aan de walvisvaart? “Klaas Visser wie kaptein fan de Willem Barendsz en kaam fan Skiermûntseach. Hy naam graach Friezen mei. Dy seurden net en wurken hurd, sei er, dy koene je goed brûke. Brand Feenstra kaam fan Ternaard, in klaaidoarp, lykas in soad farders. Fia-fia ronselen se dan mear minsken.’’
Brand overleed in februari 2018 en is daarom vanzelfsprekend niet in de podcastserie te horen, al heeft hij voor zijn dood nog wel het boek gelezen ‘Het is heel mooi! Echt fantastisch,’ liet hij nog op haar voicemail achter. ,,It is spitich dat ik Brand net mear foar de podcast ynterviewe koe fansels. Mar ik haw wol by syn soan west, Paul Feenstra. Hy is hiel entûsjast en iepen oer syn heit, en dat petear is ek opnaam. Net foar de podcast, mar foar in dokumintêre dy’t de VPRO makket oer it tastânkommen fan Traanjagers. Dat wurdt letter dit jier útstjoerd.’’
De helden van toen worden nu door sommigen met de nek aangekeken. Waar zij toen trots hun harde werk deden, wordt er nu met heel andere ogen naar de walvisjacht gekeken. Een belangrijk onderwerp, vindt Breteler: ,,Dy statusferoaring is hiel ynteressant. Do hearst de manlju no ek sizzen hoe’t se it sels yn de tiid sjogge. En der hawwe se ferskillende mienings oer. De ien soe sa wer meigean, de oar soe it mei de kennis fan no nea wer dwaan, walfisken ôfsjitte foar traan. Wy oardielje net, mar it is moai harren dêr sels oer te hearen.’’
Het zijn vooral eenlingen uit diverse dorpen die het avontuur aangingen. Ze moesten daarna ook alleen hun weg vervolgen. Er was geen ‘support network’, en een vereniging van oud-walvisvaarders of een jaarlijkse reünie, daar is nooit sprake van geweest. Het boek en nu de podcast hebben die functie een beetje overgenomen en werken als lijm tussen al die individuen die toen dit werk deden. “It binne fansels ‘de laatste der Mohikanen’, ek dêrom wolle se sa graach harren ferhaal kwyt. Der binne bern fan farders dy’t reagearje, mar ek manlju sels dy’t der no wer oer begjinne te praten, omdat der nei harren lústere wurdt. Ien fan de manlju hat my in potfisktosk jûn, omdat syn bern der net echt om jouwe. Ik haw ek âlde dia’s krigen. Haha, nee, ik wurd net de ‘beschermvrouwe’ fan de walfiskfeart, mar ik nim soks wol oan. Miskien kin der ea wer ris in tentoanstelling mei ynrjochte wurde. Dat soe moai wêze, dat it net ferlern giet.’’
De verhalen optekenen, de geschiedenis zo vastleggen maar ook met de blik van nu naar het onderwerp kijken, daar is het Breteler om te doen. ,,It hat myn misje west om harren wurk en aventoeren fêst te lizzen. Se wiene grutsk op harren wurk. No hat walfiskjacht hiel oare konnotaasjes, mar troch deroer te praten dochst rjocht oan alle kanten fan it ferhaal, wurdt it út de taboesfear helle.’’
Traanjagers is inmiddels bijna 30.000 keer beluisterd. ‘Dat fine wy al hiel wat. Wy hawwe ek oeral yn de media west. En dat leveret ek wer in hiel soad reaksjes op. De dei nei de útstjoering fan Op1 siet sawol myn as Anna’s ynboks echt hielendal fol! Ek de podcast smyt wer nije ferhalen op; sjochst dat skiedskriuwing ek nea echt klear is, dat it libbet. Mear koene wy net winskje. Wy tinke deroer om noch in sechsde ôflevering te meitsjen. Mei Anna klikt it hiel goed. En de podcast, ja, dat bliuwt wol lûken. Ik bin mei in nij boek dwaande, oer in oar ûnderwerp, mar dêrby hâld ik al yn de achterholle dat it miskien ek wol wat foar in podcast is!”
De podcast ‘Traanjagers’ is gratis te beluisteren via traanjagers.nl, of via de Podimo-app.
