‘Inkele Bilkerts in Lúwt’ – Vijf eeuwen Bilkerts onder de Oldehove (2)
Hoeveel Bilkerts wonen er in de Bildtsestraat in Leeuwarden? Niet meer dan Dordtenaren in de Dordtse Straat in St.-Anna. Toch hebben Bilkerts door de eeuwen heen in ‘Lúwt’ aan de weg getimmerd. Dr. Kees Kuiken stelt ze in de ‘Nije Bildtse Post’ aan u voor. De titel van deze reeks komt uit een nieuwjaarswens uit 1940. Is de Bildtse beweging soms onder de Oldehove begonnen?
De burgerboeken geven een indruk van de Bildtse ‘import’ in Leeuwarden in de zestiende eeuw. Om in de stad een ambacht uit te oefenen, moest je gildelid zijn. Daarvoor moest je eerst burger worden. Vóór 1600 vinden we twee wielmakers en een schoenmaker uit ’t Bildt als nieuwe burgers. Claes Sybez, de schoenmaker, staat al in 1531 als ‘Claes scomaker’ te boek in het Hoeksterespel. Aerdt Jacobz werd in 1559 samen met twee zoons burger. In 1552 had hij nog een boerenbedrijf in Froubuurt. De vorige maand besproken familie Bilt staat niet in de burgerboeken, evenmin als de enige ‘bekinde Bilkert’ naar wie in de zeventiende eeuw een straatje in Leeuwarden is vernoemd: Jan Bonteman uit St.-Anna. Hij is nummer 17 in de biografische reeks ‘Van Aartsma tot Zwalua’.
Jan Bonteman was boer, bierbrouwer en oudste rechter in het Bildtse nedergerecht in St.-Anna. In 1612 is hij begraven in het koor van de toenmalige kerk, even buiten de huidige Van Harenskerk. Kort voor zijn dood sloot hij een hypotheek af. Een Leeuwarder advocaat stond borg voor hem. Zijn naam staat op de kaart van Leeuwarden door Schotanus (1664). Bij het nummer 57, tegenover wat nu het Princessehof is, staat de naam ‘Bontemans steegh’. Diverse straatnamen in de oude stad verwijzen naar stinsen die daar vroeger stonden. Had Jan Bonteman dan ook zo’n ‘stadskasteeltje’?
De Leeuwarder burgerboeken geven zoals gezegd niet thuis. Ook in het schoorsteengeldkohier uit 1606 ontbreekt Bontemans naam. Dat laatste betekent dat hij in 1606 geen hoofdbewoner of eigenaar van een huis in de stad was. Het steegje dat in 1664 zijn naam droeg, staat ook nog niet op de grote stadsplattegrond die Jan Sems in 1603 tekende. Pas in 1622 verscheen het op de kaart.
Een akte uit 1614 in een Leeuwarder ‘consentboek’ verklapt hoe het precies zat. Dezelfde advocaat die in 1612 borg stond voor Bonteman, verkocht in 1614 een lapje grond bij de Grote Kerkstraat achter de ‘olde huysinge’, door Jan Bonteman ‘tot camers verpacht’. ‘Camers’ waren eenvoudige woninkjes voor minder bedeelden. Jan Bonteman was dus geen kasteelheer maar een huisjesmelker. Achter de ‘olde huysinge’, waar in de vorige eeuw de Leeuwarder HBS voor meisjes stond, had Bonteman een stuk grond opgesplitst in appartementjes. De Bontemanssteeg leidde hier naartoe.
In de achttiende eeuw zou het huis op de hoek van de Bontemanssteeg en de Grote Kerkstraat zijn bewoond door een kapitein van de stadhouderlijke garde. Dat klinkt logisch, want ertegenover, in het huidige Princessehof, woonde zijn werkgeefster prinses Maria Louise van Hessen-Kassel. In de negentiende eeuw is de Bontemanssteeg naar deze kapitein Brunet de Rochebrune omgedoopt tot ‘Rochebrunesteeg’. Hij is nu afgesloten met een hek, maar de nieuwe naam wordt nog wel gebruikt. Van De Rochebrune wordt een olieverfportret in vol ornaat bewaard in het Fries Museum. Ik heb zijn naam opgezocht op de schitterende site ‘Leeuwarden Time Machine’, maar daarop staat hij niet als huiseigenaar of bewoner aan de Grote Kerkstraat. Wie er meer van weet, mag het zeggen.
In 1914 is nog een Leeuwarder straat naar een ‘bekinde Bilkert’ genoemd: de Waling Dijkstrastraat in de Hollanderwijk ten zuiden van het station. De voordrachtskunstenaar en taalkundige Dijkstra (Froubuurt 1821 – Holwerd 1914, nummer 27 in ‘Van Aartsma tot Zwalua’) voltooide in 1911 het eerste bruikbare Fries-Nederlandse woordenboek. Hij had geen speciale band met de hoofdstad.
